ده تاثیر ماندگار کروناویروس بر اقتصاد جهانی

شوک‌های اقتصادی مثل همه‌گیری کووید-۱۹ هر چند نسل یک‌بار روی می‌دهد. اما همین شوک‌ها می‌توانند تغییراتی اساسی و ماندگار را در جهان رقم بزنند.

اگر نگاهی به آمارها بیاندازیم، می‌بینیم که اقتصاد جهانی از افت شدید ماه‌های نخست همه‌گیری خارج شده و به تدریج بهبود می‌یابد. شاید از کل جمعیت ۷/۷ میلیارد نفری دنیا، کمتر کسی در طول زندگی خود با چنین پدیده‌ای روبرو شده باشد.

با عرضه گسترده واکسن در سال ۲۰۲۱ شاهد شتاب‌گیری روند بهبود اقتصادی خواهیم بود. اما واقعیت این است که همه‌گیری یک سری تغییرات را در اقتصاد جهانی رقم زده که به این زودی‌ها از بین نمی‌رود. در واقع این تغییرات، تعیین‌کننده روند رشد اقتصاد جهانی در سال‌های بعد خواهد بود.

برخی از این تغییرات را هم‌اکنون می‌توان پیش‌بینی کرد. روند جایگزینی ربات به جای انسان در کارخانه‌ها و نیز بخش‌های خدماتی شتاب می‌گیرد. دورکاری نیروهای متخصص نیز بیشتر خواهد شد. شکاف اقتصادی و نابرابری در میان مردم کشورها تشدید می‌شود و نقش دولت‌ها در زندگی شهروندان، صرف هزینه و نیز بدهی افزایش می‌یابد.

حال بیایید به بررسی ده تاثیر اساسی و بلندمدت همه‌گیری بر اقتصاد جهانی بپردازیم:

۱. نقش پررنگ‌تر دولت‌ها

بازار آزاد و جامعه دموکراتیک با دولت بزرگ رابطه چندانی ندارد. به همین دلیل، بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته سال‌هاست به سمت دولت کوچک‌تر و چابک‌تر که نقش کمتری در تعیین مولفه‌های اقتصادی و کنترل جنبه‌های مختلف زندگی شهروندان دارد حرکت کرده‌اند. اما همه‌گیری سبب شد این معادله به هم بخورد. نیاز به دخالت دولت‌ها برای کنترل همه‌گیری از یک سو و نیز حمایت از شهروندان و کسب‌وکارها بر وزن آنها افزود.

در دوره همه‌گیری شاهد این هستیم که دولت‌ها به بررسی برخی از خصوصی‌ترین جنبه‌های زندگی مردم مثل جاهایی که می‌روند و کسانی که با آنها دیدار می‌کنند می‌پردازند. برخی دولت‌ها همچنین حقوق کارکنانی که کارفرمایان از توان مالی لازم برخوردار نیستند را نیز می‌پردازند. در کشورهایی که پیشتاز مفهوم اقتصاد بازار آزاد بودند، چتر حمایتی دولت بر سر شهروندان و کسب‌وکارها باز شد.

البته این حمایت‌ها و اقدامات، هزینه‌های زیادی را نیز به همراه داشت. نتایج یک بررسی جدید نشان می‌دهد کسری بودجه دولت‌های جهان در سال ۲۰۲۰ روی هم رفته به رقم ۱۱ تریلیون دلار می‌رسد.

هنوز مشخص نیست این حمایت‌ها تا چه وقت باید ادامه یابد و چه وقت مالیات‌دهندگان باید به جبران این کسری بودجه بپردازند. البته نرخ بسیار پایین بهره و نیز بازارهای مالی که ظاهرا تاثیر چندانی از وضعیت ناخوشایند موجود ندیده‌اید، به این اشاره دارند که بحران مربوط به کسری بودجه حداقل در کوتاه‌مدت، گریبان‌گیر مردم نخواهد شد.

به نظر می‌رسد که باید دیدگاه‌مان درباره بدهی دولتی را در درازمدت تغییر دهیم. هم‌اکنون بسیاری بر این باورند که دولت‌ها می‌توانند نقش پررنگ‌تری را در دوره‌های تورم پایین بازی کنند و باید از سیاست‌های پولی به شکلی فعالانه‌تر برای پیشبرد اقتصادشان استفاده کنند. طرفداران نظریه جدید پولی می‌گویند همه‌گیری نشان داد که دیدگاه‌شان درست است و به تدریج این باور باید مورد توجه جدی‌تر قرار گیرد.

۲. دسترسی ساد‌ه‌تر به پول

بانک‌های مرکزی در بسیاری از کشورهای جهان در نخستین‌ ماه‌های همه‌گیری به سرعت به چاپ پول روی آوردند. نرخ بهره به کمترین میزان رسید. بانک‌های مرکزی همچنین به اقداماتی نظیر خرید بدهی دولت دست زدند.

برخی از این مداخلات پولی موجب شده شرایط پولی مساعدی برای مردم و شرکت‌ها ایجاد شود. شاید بتوان گفت که این شرایط در تاریخ کم‌سابقه بوده است. این سیاست موجب شده بسیاری از مردم و شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری‌هایی به امید کسب سود بیشتر در آینده بپردازند. برای نمونه شاید می‌توان به خرید گسترده املاک اشاره کرد. برخی از کارشناسان درباره پیامدهای اخلاقی این پدیده در آینده ابراز نگرانی می‌کنند.

اما تغییر جهت سیاست‌های بانک مرکزی کار ساده‌ای نیست. در دوره‌ای که بازار کار با چالش‌هایی روبروست و پس‌انداز شرکت‌ها رو به افزایش است، نمی‌توان به راحتی به تغییر سیاست‌های بانک مرکزی دست زد.

همچنین تاریخ نشان داده که همه‌گیری موجب می‌شود نرخ بهره تا مدتی طولانی همچنان پایین باقی بماند. مطالعه‌ای جدید که به تازگی منتشر شده نشان می‌دهد نرخ بهره تا ۲۵ سال پس از همه‌گیری یک بیماری حدود ۱/۵ درصد کمتر از مقدار معمول خود (در صورت عدم بروز همه‌گیری) باقی می‌ماند.

۳. بدهی و زامبی‌ها

دولت‌ها یک سری اعتبارات را برای نجات کسب‌وکارها طی همه‌گیری ارایه کردند که البته با استقبال گسترده کسب‌وکارها روبرو شد. این امر موجب افزایش شدید بدهی شرکت‌ها در تمام کشورهای توسعه‌یافته شده است. بانک تسویه بین‌الملل (BIS) می‌گوید میزان پولی که شرکت‌های مختلف (به جز شرکت‌های حوزه مالی) در نیمه اول سال ۲۰۲۰ از دولت‌ها قرض گرفته‌اند برابر با ۳/۳۶ تریلیون دلار بوده است.

با توجه به کاهش درآمد در بسیاری از صنایع (به دلیل محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری یا تمایل کمتر مصرف‌کنندگان) و نیز تاثیر منفی ضررها بر ترازنامه شرکت‌ها، ممکن است در آینده با بحران گسترده اعسار (ناتوانی در پرداخت بدهی‌ها) در شرکت‌ها روبرو شویم.

برخی از دولت‌ها در ارایه کمک به شرکت‌ها بیش از حد دست‌ودل‌بازی کرده‌اند و معیار مشخص و سختگیرانه‌ای برای تعیین مصداق کسب‌وکارهای که واقعا به کمک نیاز دارند تدوین نکردند. اما این رویه می‌تواند زمینه را برای شکل‌گیری «شرکت‌های زامبی» مهیا کند. شرکت‌های زامبی (یا زنده‌نما) نمی‌توانند در فضای بازار رقابتی دوام بیاورند و بدون دریافت کمک‌های دولتی قادر نیستند روی پای خود بایستند. وجود این شرکت‌ها موجب کاهش بهره‌وری کلی اقتصاد می‌شود.

۴. شکاف بزرگ

به نظر می‌رسد صحبت درباره مزایا و معایب بسته‌های محرک اقتصادی فقط به کشورهای توسعه‌یافته محدود می‌شود. در واقع کشورهای فقیر از منابع لازم برای ارایه چنین بسته‌هایی به منظور حفظ اشتغال در کشورشان و نیز حمایت از کسب‌وکارها و یا حتی خرید واکسن محرومند و نمی‌توانند عملکردی مثل کشورهای توسعه یافته داشته باشند. این کشورها یا باید خود را برای رویارویی با مشکلات بیشتر آماده کنند یا اینکه ریسک بحران پولی و فرار سرمایه‌ها را بپذیرند.

بانک مرکزی هشدار داده که همه‌گیری موجب ایجاد موج جدیدی از فقر و بدهی خواهد شد که می‌تواند کشورهای در حال توسعه را یک دهه عقب نگه دارد.

دولت‌های عضو گروه جی-۲۰ اقداماتی را به منظور کاهش پیامدهای این وضعیت برای کشورهای ضعیف‌تر به انجام رسانده‌اند. اما برخی کارشناسان می‌گویند این کمک‌ها بسیار محدود بوده و بخش خصوصی در این کمک‌ها مد نظر قرار نگرفته‌اند.

۵. بهبود اقتصادی به شکل کی (K)

با ایجاد محدودیت‌های اجتماعی، نیروهای شاغل با درآمد پایین در بخش خدمات، بیشترین آسیب را متحمل شدند. از سوی دیگر، بازارهای مالی که بیشتر در اختیار ثروتمندان قرار دارد، زودتر از بازار کار توانست بهبود یافته و به وضعیت عادی بازگردد.

به همین دلیل، کارشناسان اقتصادی می‌گویند روند بهبود اقتصادی به شکل حرف کی (K) خواهد بود. همه‌گیری سبب شده شکاف درآمدی و ثروت بین طبقات مختلف جامعه بیشتر شود. همچنین شکاف فاصله جنسیتی و نژادی هم بیشتر شده است.

آسیب وارده به زنان شاغل طی دوره همه‌گیری به مراتب بیشتر از مردان بود. اصلی‌ترین دلیلش نیز حضور بیشتر زنان در مشاغلی بود که تحت تاثیر محدودیت‌های همه‌گیری قرار داشتند. از سوی دیگر، بخش قابل‌توجهی از بار نگهداری از بچه‌ها طی دوره تعطیلی مدارس نیز بر روی دوش زنان بود. جالب است بدانید نرخ مشارکت زنان در نیروی کار به کمترین میزان خود از اواسط دهه ۱۹۸۰ تاکنون رسیده است.

۶. عصر ربات‌ها

همه‌گیری به ایجاد نگرانی‌هایی درباره تماس فیزیکی در بخش‌های اقتصادی که تعامل انسانی بالایی دارند (مثل خرده‌فروشی، گردشگری یا انبارداری) انجامید. یک راه برای حل این مساله، جایگزینی ربات‌ها به جای نیروی انسانی بود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد روند اتوماسیون کارها معمولا پس از دوره‌های رکود اقتصادی با استقبال بیشتری روبرو می‌شود. در دوره همه‌گیری دیدیم که شرکت‌های زیادی به اتوماسیون بخش‌های مختلف روی آوردند. حتی در رستوران‌ها نیز شاهد استفاده از ربات‌ها برای تهیه غذا یا سرو آن بودیم. همچنین آمار خرید آنلاین نیز با افزایش قابل‌توجهی روبرو شد.

همه این نوآوری‌ها به افزایش بهره‌وری در اقتصاد می‌انجامد. با این حال،‌ معنای دیگر این روند این است که پس از بهبود وضعیت اقتصادی، بسیاری از افراد دیگر نمی‌توانند به کار سابق‌شان بازگردند. هر قدر یک نفر بیشتر بیکار بماند، مهارت‌شان برای تامین نیازهای بازار کار کم‌ارزش‌تر می‌شود.

۷. دورکاری

طی دوره همه‌گیری، بسیاری از شرکت‌ها به کارکنان‌شان اعلام کردند که می‌توانند در خانه به دورکاری بپردازند و این روند را در ۲۰۲۱ نیز ادامه دهند. همچنین بسیاری از شرکت‌ها نیز اعلام کردند که شرایط کار با ساعات شناور را حتی پس از همه‌گیری همچنان ادامه می‌دهند.

دورکاری به لطف فناوری‌های نوین ارتباطی هم برای کارکنان و هم برای کارفرمایان از جذابیت‌های خاص خود برخوردار است. اما این روند برای شرکت‌هایی که به تامین نیازهای دفاتر و ادارت می‌پردازند اصلا خوشایند نیست. شرکت‌های اجاره‌دهنده دفتر کار، شرکت‌های تهیه غذا و نیز حمل‌ونقل از جمله متضرران این روند هستند.

در مقابل، برخی از کسب‌وکارها نیز بیشترین بهره را از این روند بردند. برای نمونه، ارزش سهام شرکت زوم که خدمات آنلاین تماس تصویری را ارایه می‌دهد در سال ۲۰۲۰ بیش از ۶ برابر افزایش یافت.

گزینه دورکاری در کنار ترس از همه‌گیری موجب شد بسیاری از مردم از شهرها به نواحی اطراف شهر و یا حتی مناطق روستایی نقل مکان کنند. در برخی کشورها این روند به افزایش شدید قیمت املاک روستایی انجامید.

۸. توقف برخی سفرها

برخی از انواع سفرها در سال ۲۰۲۰ تقریبا به طور کامل متوقف شد. بر اساس اعلام سازمان ملل، صنعت گردشگری بین‌الملل با افت ۷۲ درصدی (تا پایان اکتبر) روبرو بود. موسسه معتبر مک‌کینزی پیش‌بینی کرده که یک چهارم مسافرت‌های کاری برای همیشه از بین برود که دلیلش نیز عادی شدن برگزاری جلسات آنلاین است.

با کاهش مسافرت‌ها و توقف برگزاری رویدادهای شلوغی مثل جشنواره‌ها و کنسرت‌ها، شاید سلیقه مشتریان این حوزه نیز برای همیشه دگرگون شود. در واقع شاید حتی پس از رفع خطر کروناویروس، سلیقه مردم دیگر به وضعیت قبل بازنگردد. مدیر یکی از مراکز برگزاری رویداد در نیویورک می‌گوید: «خودمان هم هنوز نمی‌دانیم کنسرت‌ها در دوره پساکرونایی قرار است چطور برگزار شود. فکر می‌کنم مردم بیشتر به فضای شخصی اهمیت بدهند و از حضور در جاهایی که بیش از حد شلوغ است خودداری کنند.»

ممکن است مسافران ملزم به داشتن گواهی سلامت پیش از آغاز سفر شوند. اضافه شدن بخش‌های جدیدی به فرودگاه‌ها برای اطمینان از سلامت مسافر نیز از دیگر مواردی است که ممکن است با آن روبرو شویم. برای نمونه می‌توان به دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده لباس و تجهیزات مسافر اشاره کرد.

۹. جهانی‌سازی به شکلی متفاوت

وقتی کارخانه‌های چینی در روزهای نخست همه‌گیری تعطیل شدند، شوک شدیدی به زنجیره تامین در سراسر دنیا وارد شد. همین مساله موجب شد دولت‌ها و نیز شرکت‌ها در سراسر دنیا به فکر بازنگری در وابستگی خود به محصولات چینی بیافتند.

یک شرکت معروف سوئدی که در زمینه فروش پوشاک فعالیت می‌کند پس از وقفه ایجادشده به دلیل عدم تامین محصولاتش از طرف شرکت‌های چینی، خط تولیدش را به ترکیه انتقال داد.

البته نمونه‌های دیگری از این نوع هم طی دوره همه‌گیری روی داده است. در واقع شاهد اصلاح الگوهای تامین و عرضه محصولات در جهان هستیم.

همچنین پس از کمبود شدید ماسک و ونتیلاتور در چند ماه اول همه‌گیری، برخی سیاست‌مداران بر ضرورت بهره‌گیری از توان داخلی تاکید داشتند.

۱۰. فعالیت‌های دوستدار محیط زیست

کاهش نیاز به نفت پس از عرضه گسترده خودروهای برقی، یکی از موضوعاتی بود که پیش از همه‌گیری، اغلب از سوی طرفداران محیط زیست بیان می‌شد. اما در سال ۲۰۲۰ شاهد زمین‌گیر شدن هواپیماها و کاهش سفرهای زمینی بودیم. این وضعیت به قدری جدی بود که حتی شرکت بزرگی مثل بریتیش پترولیوم هم موضعی جدی‌تر را در قبال پدیده تغییرات اقلیمی و لزوم کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی در پیش گرفت.

دولت‌های مختلف در سراسر جهان اعلام کردند که فروش خودروهای جدید بنزینی و گازوییلی را طی یکی دو دهه آینده ممنوع خواهند کرد. همچنین انتخاب بایدن به عنوان رییس جمهور ایالات متحده، امیدها برای بازگشت بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی دنیا به معاهده پاریس را تقویت کرد.

برگرفته از فایننشال پست