عرضه اولیه سهام چیست؟

عرضه اولیه سهام (IPO) به این معناست که یک شرکت خصوصی به ارائه سهامش به یک بازار بورس مثل بورس تورنتو (TSX) می‌پردازد. سرمایه‌گذاران این فرصت را دارند که بتوانند در این رویداد شرکت کرده و بخشی از سهام شرکت را پیش از سایرین بخرند. عرضه اولیه سهام معمولا هیجان و سروصدای رسانه‌های زیادی به همراه دارد. اگر شرکت مورد نظر معروف باشد، این هیجان به مراتب بیشتر خواهد بود.

حال بیایید به بررسی ماهیت عرضه اولیه سهام و شیوه اجرای آن بپردازیم. همچنین مزایا و ریسک‌های خرید سهام در این حالت را نیز بررسی خواهیم کرد.

عرضه اولیه سهام چیست؟

وب‌سایت معروف اینوستوپدیا عرضه اولیه سهام را این طور تعریف می‌کند:

• عرضه اولیه سهام (IPO) به معنای فرآیند ارائه سهام یک شرکت خصوصی به عموم مردم در هنگامی صدور سهام جدید است. صدور سهام به صورت عمومی، امکان تامین سرمایه از سرمایه‌گذاران عمومی را فراهم می‌سازد.

در این رویداد یک شرکت به سرمایه‌گذاران این فرصت را می‌دهد پیش از دیگران، بخشی از سهامش را بخرند. این عرضه پیش از ورود شرکت به بازار بورس روی می‌دهد. مثلا اگر یک شرکت کانادایی بخواهد وارد بازار بورس تورنتو شود، ابتدا باید عرضه اولیه سهام داشته باشد.

آیا همه می‌توانند در عرضه اولیه شرکت کنند؟

سرمایه‌گذاران خرد معمولا نمی‌توانند به راحتی در عرضه اولیه سهام شرکت کنند. اگر شرکت مورد نظر معروف باشد، شاید اصلا امکان حضور سرمایه‌گذاران خرد وجود نداشته باشد. دلیلش این است که شرکت‌ها تعدادی مشخص سهام دارند و ترجیح می‌دهند آن را به سهامداران حقوقی (مثلا بانک‌های بزرگ سرمایه‌گذاری) و یا سرمایه‌گذاران حقیقی ثروتمندتر واگذار کنند.

البته اگر تقاضا برای خرید سهام مورد نظر کمتر از حد انتظار باشد، سرمایه‌گذاران خرد نیز می‌توانند در عرضه اولیه شرکت کنند. برای این کار ابتدا باید یک حساب کاربری نزد یک کارگزار (broker) آنلاین بورس داشته باشید. کارگزار بورس می‌تواند از شما برای حضور در این رویداد دعوت کند.

اگر شرکت عرضه‌کننده بخشی از سهامش را به کارگزار بورس پیشنهاد کند، کارگزار نیز آن را به مشتریانش ارائه می‌کند. در این صورت، یک فرم به سرمایه‌گذاران داده می‌شود. سرمایه‌گذاران ضمن تکمیل این فرم متعهد می‌شوند تعداد مشخصی سهام را بخرند. معمولا بازه زمانی برای تکمیل و ارسال این فرم نیز بسیار محدود است.

اما اگر نتوانستید در عرضه اولیه سهام شرکت کنید، به این معنا نیست که نمی‌توانید در آن شرکت سرمایه‌گذاری کنید. وقتی عرضه اولیه سهم به پایان می‌رسد و سهم به صورت رسمی در تابلوی بورس قابل معامله می‌شود، هر کسی می‌تواند به خرید و فروش آن بپردازد.

چرا شرکت‌ها اقدام به عرضه اولیه سهام می‌کنند؟

اصلی‌ترین دلیل عرضه اولیه سهام، جمع‌آوری سرمایه است. این سرمایه می‌تواند برای گسترش شرکت در بازارهای مختلف، عرضه محصولات جدید، استخدام نیروهای بیشتر و یا موارد دیگر هزینه شود.

اگر شرکتی نیاز به سرمایه برای گسترش داسته باشد، ولی نخواهد وارد بورس شود، باید به سراغ شیوه‌های دیگر برود.

قیمت سهام در عرضه اولیه چطور تعیین می‌شود؟

وقتی یک شرکت بخواهد وارد بورس شود، به سراغ یک بانک سرمایه‌گذاری می‌رود. کارشناسان بانک اقدام به بررسی وضعیت و اجرای فرآیندهای لازم برای عرضه اولیه سهام می‌کنند. بانک خصوصی مجری این کار را در اصطلاح «متعهد پذیره‌نویسی» (IPO underwriter) می‌نامند.

متعهد پذیره‌نویسی در واقع خودش اقدام به خرید سهام شرکت می‌کند و آن را به مشتریان خودش می‌فروشد. به همین دلیل است که سرمایه‌گذاران خرد معمولا به عرضه اولیه سهام دسترسی ندارند. این بانک‌ها سهام مورد نظر را به مشتریان خاص خود عرضه می‌کنند. این مشتریان خاص در واقع سرمایه‌گذاران حقوقی و یا حقیقی ثروتمند هستند.

متعد پذیره‌نویسی همچنین به شرکت در تعیین قیمت مناسب برای سهام کمک می‌کند. در عرضه اولیه یک تعداد مشخص از سهام در قیمتی مشخص به سرمایه‌گذاران عرضه می‌شود. این در حالی است که در بازار سهام، قیمت ثابت نیست و دایم در حال تغییر است.

وقتی یک شرکت تصمیم می‌گیرد سهامش را از طریق عرضه اولیه واگذار کند، لازم است فرآیند پیچیده‌ای را برای تعیین قیمت منصفانه هر سهم طی کند. ارزش کنونی شرکت و نیز درآمدهای بالقوه شرکت در آینده باید محاسبه شود.

قیمت گذاری سهم گاهی دقیق نیست

هیچ تضمینی وجود ندارد که قیمت سهام در عرضه اولیه، قیمتی منصفانه باشد. گاهی اوقات قیمت تعیین‌شده برای برخی شرکت‌ها (به ویژه شرکت‌های معروف) تابع هیجانات بازار است. به همین دلیل، شرکت در عرضه اولیه در برخی مواقع سودآور نیست.

در برخی مواقع، اگر قیمت سهم بیشتر از ارزش ذاتی‌اش باشد، بلافاصله در خرید و فروش در بورس به زیر قیمت عرضه اولیه سقوط می‌کند. در نتیجه، سرمایه‌گذارانی که نتوانستند در این رویداد شرکت کنند، می‌توانند آن را ارزان‌تر بخرند!

البته گاهی هم عکس این موضوع صدق می‌کند و قیمت سهم در اولین روز کاری سهم در بازار بالا می‌رود.

آیا سرمایه‌گذاری در عرضه اولیه سهام کار درستی است؟

همان طور که پیش از این گفتیم، سهامداران خرد نمی‌توانند به راحتی در این رویداد شرکت کنند. اگر سرمایه زیادی دارید و یا چنین فرصتی در اختیارتان قرار گرفت، حتما باید ابتدا به بررسی مزایا و ریسک‌های این کار بپردازید.

مزایا و ریسک‌های سرمایه‌گذاری در عرضه اولیه سهام

مزایای سرمایه‌گذاری

• قیمت ثابت: بر خلاف بازار بورس، قیمت سهم در عرضه اولیه یک رقم ثابت است. به همین دلیل می‌توانید از وقت موجود برای بررسی موجه بودن قیمت اعلام شده و ارزش این سرمایه‌گذاری استفاده کنید.
• دسترسی زودهنگام: سرمایه‌گذاری در عرضه اولیه سهم این امکان را به شما می‌دهد تا پیش از درج نماد شرکت در بورس و دسترسی همگانی به آن، در شرکت مورد نظر سرمایه‌گذاری کنید.
• سودآوری در زمان کوتاه: ارزش سهم شرکت‌های معروف معمولا اندکی پس از عرضه اولیه و آغاز معاملات در بازار بورس، به شدت بالا می‌رود. هیجانات بازار اصلی‌ترین دلیل این مساله است. اگر بتوانید تعدادی سهم یک شرکت را به قیمتی ثابت در عرضه اولیه بخرید، ممکن است از فروش آن به سود زیادی برسید. البته دقت داشته باشید که ریسک این سرمایه‌گذاری بالاست. در واقع ممکن است ارزش سهم حتی با افت روبرو شود.

ریسک‌های سرمایه‌گذاری

• قیمت غیرمنطقی: این امکان وجود دارد که قیمت تعیین‌شده برای یک سهم، منطقی و موجه نباشد. در این صورت، شاید قیمت عرضه اولیه سهم بیشتر از قیمت آن در روزهای خرید و فروش عمومی بازار شود.
• ریسک بالای شرکت‌های تازه‌وارد: شرکت‌هایی سهام‌شان عرضه اولیه می‌شود، معمولا سابقه جندانی ندارند. بیشتر آنها معمولا در مرحله رشد هستند. در نتیجه، ریسک بالاتری به همراه دارند. البته این شرکت‌ها به دلیل پتانسیل بالای رشد، امکان سودآوری بیشتر نیز می‌توانند داشته باشند.

چطور سرمایه‌گذاران خرد از عرضه اولیه سهام بهره‌مند شوند؟

اگر نتوانستید در عرضه اولیه سهام شرکت کنید، اصلا جای نگرانی نیست. پس از پایان عرضه اولیه، سهام در بازار به عموم عرضه می‌شود. در این صورت می‌توانید به خرید آن بپردازید. اگر به دنبال سهم خاصی هستید، ببینید در چه روزی به بازار عرضه می‌شود. همچنین می‌توانید قیمت مورد نظرتان را نیز تعیین کنید.

قیمت سهام معمولا طی چند روز اول پس از عرضه به بازار، نوسانان شدیدی دارد. به همین دلیل شاید بد نباشد چند روزی منتظر بمانید تا از هیجانات بازار کاسته شود. اگر به دنبال خرید سهام یک شرکت معروف هستید که سروصدای زیادی هم به پا کرده، شاید منطقی‌تر باشد چند روزی اوضاع را زیر نظر گرفته و منتظر فرصت مناسب بمانید.